Μπορεί να επηρεάσει η “αθώωση” του Μόρφου την κατάσταση στην εκπαίδευση; Πώς κυριαρχούν οι ακραίοι θρησκόληπτοι έναντι του νηφάλιου λόγου; Πώς αυτό θα επηρεάσει τον λόγο που ακούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και οι οικογένειές τους στις σχολικές τάξεις; Πώς θα μεταφραστεί στην στάση όσων ατόμων ασκούν ομοφοβικό ή τρανσφοβικό εκφοβισμό;
Ας θυμηθούμε το περιστατικό του 15χρονου Νικόλα από την Αργυρούπολη που αυτοκτόνησε μόλις πριν ένα χρόνο, έχοντας ακούσει μέσα στην τάξη και από το στόμα καθηγήτριάς του ότι «οι γκέι είναι άρρωστοι». Το βασικό πρόβλημα σε περιπτώσεις σαν του Νικόλα είναι ότι οι σύμμαχοι, οι φίλοι δηλαδή, οι παρατηρητές του εκφοβισμού που ασκούσαν άλλα παιδιά ή ενήλικα άτομα, έχουν μετά από την ασαφή στάση του σχολείου και τα αρνητικά λόγια που έχουν ακούσει από εκπαιδευτικούς πολύ λιγότερες δυνατότητες να κινητοποιηθούν αποτελεσματικά. Κάθε φορά που εκφράζονται μισαλλόδοξες αντιλήψεις από άτομα που φέρουν συγκεκριμένους ρόλους και λειτουργούν ως αυθεντίες (επιστήμονες, εκπαιδευτικοί, πνευματικοί καθοδηγητές κ.α.) όχι μόνο ενισχύεται ο κοινωνικός πανικός και ενδυναμώνεται το κοινωνικό μίσος αλλά περιορίζεται σε πολλά επίπεδα η δυνατότητα ενσυναίσθησης, ευαισθητοποίησης κι ενεργοποίησης των ατόμων που παρατηρούν την κακοποίηση.
Ξέρουμε μέχρι σήμερα ότι στην εκπαίδευση οποιοσδήποτε εκπαιδευτικός ή σύλλογος διδασκόντων/διδασκουσών ενδέχεται να αυθαιρετεί σε μία σειρά ζητημάτων που αφορούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Οι περισσότεροι σύλλογοι δεν έχουν ιδέα τι πρέπει να κάνουν επιστημονικά και παιδαγωγικά απέναντι σε ένα περιστατικό που σχετίζεται με θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας/έκφρασης φύλου και χαρακτηριστικών φύλου.
Αναφέρονται παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ακριβώς λόγω της έλλειψης οδηγιών από το Υπουργείο Παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί είναι ανεπιμόρφωτοι και δεν υπάρχουν σχετικές δομές εποπτείας και ελέγχου. Πρωτοβουλίες εξειδικευμένης επιμόρφωσης πάνω σε αυτά τα ζητήματα όπως το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα HOMBAT (1) έχουν ξεκινήσει, αλλά δεν μπορούν να καλύψουν όλα όσα θα έπρεπε να κάνει το κράτος.
Οι εκπαιδευτικοί όταν καλούνται να αντιμετωπίσουν ένα σοβαρό σχετικό ζήτημα στο σχολείο, ή ακόμα και σε απλές περιπτώσεις σχολιασμού της επικαιρότητας ή σε ερωτήματα των παιδιών, συνήθως παίρνουν θέση και εκφράζουν άποψη με βάση τις προσωπικές τους προκαταλήψεις, κοινωνικές ή θρησκευτικές. Αυτό συμβαίνει αφενός επειδή στην συντριπτική τους πλειοψηφία δεν έχουν λάβει ειδική επιμόρφωση και δυστυχώς παραμένουν αδαείς και αφετέρου επειδή δεν υπάρχουν κατευθυντήριες γραμμές από το υπουργείο γύρω από θέματα φύλου και σεξουαλικότητας. Ένας άλλος πολύ σημαντικός λόγος που αναπαράγει την στρεβλή αυτή κατάσταση ακόμα και σε περιπτώσεις εκπαιδευτικών που έχουν επαρκείς γνώσεις είναι η αίσθησή τους ότι πιέζονται από αυτό που είναι αντιληπτό ως «η άποψη της κοινωνίας», άρα υποθετικά και των γονέων, οπότε θεωρείται ότι είναι αναγκασμένοι να αθετήσουν τις παιδαγωγικές κι επιστημονικές θέσεις και να συμμορφωθούν με το «παραδεδομένο». Όμως οι παρωχημένες απόψεις δεν είναι απόψεις του συνόλου των γονέων ή ακόμα και των πιστών ατόμων, σε καμιά περίπτωση. Άλλο τι «θεωρούμε», άλλο τι ισχύει. Μία στοιχειώδης έρευνα για τις στάσεις και τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών και των γονέων γύρω από ζητήματα φύλου, σχέσεων και σεξουαλικότητας, θα αναδείκνυε πολλά θετικά και αρνητικά που θα ήταν απαραίτητα για τον σχεδιασμό κατάλληλων παρεμβάσεων.
Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να συμβαίνουν ακραία περιστατικά χωρίς συνήθως να συναντούν άμεση αντίδραση από όλη την σχολική κοινότητα; Μα πολύ απλά, γιατί με βάση το κρυφό αναλυτικό μας πρόγραμμα (hidden curriculum) σε ζητήματα σεξουαλικότητας και φύλου έχουμε περίπτωση “εξαίρεσης”, δηλαδή περίπτωση στην οποία δεν εφαρμόζονται όλα όσα έχει κατακτήσει η κοινωνία, επιστημονικά και νομικά/δικαιωματικά. Άλλωστε στα σχολεία μας δεν έχουμε καταφέρει ακόμα, μετά από πενήντα χρόνια συζητήσεων, να έχουμε σεξουαλική εκπαίδευση, συμπεριληπτική, ολιστική και διαθεματική, ούτε καν στην πιο απλή μορφή της. Παρά την εκφρασμένη σύμφωνη γνώμη όλων των κυβερνήσεων, των γονέων και των εκπαιδευτικών. Η δύναμη του κρυφού αναλυτικού προγράμματος και του μικρού πυρήνα ακραίων που το εκφράζουν, λειτουργεί καταλυτικά. Με πιο απλά λόγια, αναφερόμαστε σε δικαιώματα και ζητήματα για τα οποία η κυρίαρχη θρησκεία (αυτή ορίζει κατά βάση το κρυφό αναλυτικό πρόγραμμα) έχει διαφοροποιημένες και αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις και δεν μπορεί να καταλήξει σε ένα αφήγημα που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές πραγματικότητες και ανάγκες. Άρα ξέρουμε ότι στην πράξη, αν δεν δοθούν σαφείς κατευθυντήριες γραμμές με βάση τον νόμο αλλά και το πραγματικό αναλυτικό πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας, θα εφαρμοστεί η θέση του κρυφού αναλυτικού προγράμματος. Ας είναι αντιπαιδαγωγική και αντιεπιστημονική. Επιτρέπουμε δηλαδή να έχει τον έλεγχο το ακραίο θρησκόληπτο 10% της ελληνικής κοινωνίας, εις βάρος ακόμα και των υπολοίπων πιστών της κυρίαρχης θρησκείας. Πόσο μάλλον των ατόμων που δεν ανήκουν στο ίδιο δόγμα/θρησκεία ή δεν θρησκεύουν.
Μας έχουν έρθει μάλιστα πολλές αναφορές για απαράδεκτες ομοτρανσφοβικές ή ιντερφοβικές τοποθετήσεις και δηλώσεις εκπαιδευτικών μέσα στην τάξη, την ώρα του μαθήματος. Έχουμε αναφορές από παιδιά που έχουν υποστεί χλευασμό, περιθωριοποίηση, ή ακόμα και συστηματικές διακρίσεις και απαξίωση από την ίδια την διεύθυνση του σχολείου ή την ευρύτερη διοίκηση εκπαίδευσης. Ειδικά για την πλέον αποσιωπημένη ομάδα, αυτή των ίντερσεξ παιδιών/ενηλίκων, μπορείτε να ενημερωθείτε για τις διακρίσεις και την παραβίαση των δικαιωμάτων τους εδώ (2) και από την ομιλία μητέρας ίντερσεξ παιδιού στο TEDx Λέσβος το 2018 (3).
Μέχρι και φυλλάδια από «πρωτοβουλίες» με θρησκόληπτες θέσεις έχουν μοιραστεί, κατά την διάρκεια της Θεματικής Εβδομάδας. Δυστυχώς έχουμε ενδείξεις ότι η εισαγωγή του άξονα των Έμφυλων Ταυτοτήτων, αν και θετική κίνηση, αντί να περιορίσει την αυθαιρεσία έδωσε σε κάποιες περιπτώσεις νέες ευκαιρίες για την αναπαραγωγή των χειρότερων μορφών της από θρησκόληπτους/ες εκπαιδευτικούς. Αυτό συνέβη επειδή δεν υπήρξαν παράλληλα σαφή πλαίσια εντός του εκπαιδευτικού συστήματος, με κατευθυντήριες γραμμές, ύπαρξη συμπεριληπτικής σεξουαλικής εκπαίδευσης και συστηματικών επιμορφώσεων από την μεριά του Υπουργείου. Πολλά παιδιά άκουσαν και διάβασαν μισαλλόδοξες θέσεις και δηλώσεις που δεν είχαν εγκριθεί βέβαια από το υπουργείο, αλλά επίσης δεν είχαν οριοθετηθεί. Γνωρίζουμε ότι τέτοιες θέσεις και δηλώσεις επηρεάζουν άμεσα την ζωή των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στα σχολεία. Όχι μόνο των ίδιων των ατόμων, αλλά και των οικογενειών τους. Και οι επιπτώσεις αυτές δεν περιορίζονται στους τέσσερις τοίχους της σχολικής τάξης βέβαια. Ακολουθούν τα άτομα σε μια σειρά από σημαντικές αποφάσεις ή ζητήματα της ζωής τους.
Στην Έρευνα για το Σχολικό Κλίμα που πραγματοποίησε η Colour Youth Κοινότητα LGBT Νέων Αθήνας μπορείτε να διαβάσετε πώς περιγράφουν τα ίδια τα παιδιά το τι ακούν στα σχολεία (4). Επίσης μπορείτε να διαβάσετε τα αποτελέσματα της Έρευνας για την Εμπειρία των Εκπαιδευτικών από την Υλοποίηση του Θεματικού Άξονα για τις Έμφυλες Ταυτότητες που πραγματοποιήθηκε από το Πολύχρωμο Σχολείο (5).
Σε κάποιες περιπτώσεις τα παιδιά προσπαθούν να βελτιώσουν την κατάσταση με προσφυγή στον Σύλλογο διδασκόντων/διδασκουσών, σε φορείς και οργανώσεις ή τον Συνήγορο του Παιδιού, σε άλλες καταφέρνουν με σωστή διαμεσολάβηση να κάνουν υποφερτή την κατάσταση, σε άλλες αναγκάζονται να αλλάξουν σχολικό περιβάλλον, ζήτημα που συνιστά από μόνο του παραβίαση δικαιωμάτων.
Δυστυχώς όμως στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μιλούν και κάνουν υπομονή μέχρι να τελειώσουν το σχολείο, στην προσπάθειά τους να ξεμπερδέψουν με όλο αυτό το κακοποιητικό πλαίσιο όσο πιο ήσυχα γίνεται και προσπαθώντας να αποφύγουν το άουτιγκ (την αθέλητη γνωστοποίηση των χαρακτηριστικών τους σε άτομα που ενδέχεται να λειτουργήσουν κακοποιητικά) στο ευρύτερο ή στενότερο οικογενειακό τους πλαίσιο.
Ο λόγος του Μόρφου μπορεί να ακούστηκε ως γραφικός και περιθωριακός από τον περισσότερο κόσμο στην Κύπρο, την Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, ακόμα και από ιεράρχες. Διαβάστε την εξαιρετική επιστολή του Μητροπολίτη Σικάγου κ. Ναθαναήλ (6) με την οποία κατακεραυνώνει τον Μόρφου, μιλώντας μεταξύ άλλων για επιστημονική άγνοια, για αστήρικτη θεολογία, για κίνδυνο διχόνοιας που διαχέεται στην οικογένεια για μια αβάσιμη ευθύνη των γονιών, αλλά και για τα κουτσουμπολιά που δημιουργούνται για τη σεξουαλική ζωή των γονιών. Όμως παράλληλα έχουμε υπόψη μας πολλές πρωτοβουλίες συμπαράστασης από θρησκευόμενους χώρους, από ολονύκτιες προσευχές μέχρι και «επιστολή επιστημόνων» που είδαμε να κυκλοφορεί. Οι στάσεις αυτές δίνουν μια ιδιαίτερη ελευθερία σε πολλά άτομα με ακραίες απόψεις. Όχι μόνο νομιμοποιούν την απαξίωση και τον χλευασμό (φτάνοντας σε άκρα δαιμονολογίας) αλλά κυρίως αποδυναμώνουν την στάση των παρατηρητών που θα μπορούσαν να τον περιορίσουν, γιατί υπονομεύουν την απαραίτητη νηφαλιότητα και τον σεβασμό που χρειάζονται για να υπάρξουν σωστές παιδαγωγικές παρεμβάσεις στις σχολικές κοινότητες.
Επίσης, μπορεί κάποια άτομα να σκεφτούν ότι στην περίπτωση Μόρφου αναφερόμαστε στην Κύπρο, δηλαδή σε άλλο κράτος και άλλο νομικό σύστημα. Όμως η ελληνορθόδοξη ταυτότητα εκμηδενίζει αυτές τις διαφορές στην συνείδηση των πιστών. Ειδικά αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι ρήσεις στις οποίες στηρίχθηκε ο Μόρφου προέρχονται από έναν Έλληνα μοναχό, τον π. Πορφύριο ο οποίος μάλιστα αγιοκατατάχθηκε μόλις πριν πέντε χρόνια από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, και ειδικότερα αν συνυπολογίσουμε την ιδιαίτερη ισχύ που έχει αποκτήσει τις τελευταίες δεκαετίες το ρεύμα των «χαρισματούχων» νέων αγίων και προφητών στην ταλαίπωρη χώρα μας.
Γνωρίζοντας όλα αυτά, συνειδητοποιούμε ότι καθίσταται απαραίτητη η έκδοση ειδικής εγκυκλίου από το Υπουργείο Παιδείας που να διευκρινίζει τι επιτρέπεται να κάνουμε ως εκπαιδευτικοί και Σύλλογοι Διδασκόντων και τι ΟΧΙ, σε μια σειρά από ζητήματα που αφορούν σεξουαλικό προσανατολισμό, ταυτότητα/έκφραση φύλου και χαρακτηριστικά φύλου. Στην ουσία να γίνει μία “μετάφραση” των νόμων και των δικαιωμάτων που αφορούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα., ώστε να μην συνεχίσει η κυριαρχία του κρυφού αναλυτικού προγράμματος που σε πολλά σημεία δείχνει να αγγίζει επίπεδα δεισιδαιμονίας. Επίσης, είναι απαραίτητο να εισαχθεί επιτέλους συμπεριληπτική και διαθεματική Σεξουαλική Εκπαίδευση στα σχολεία μας, έστω με καθυστέρηση πενήντα ετών. Δεν είναι ανεκτό να συνεχίσουμε να διατηρούμε αυτή την κατάσταση άγνοιας και αυθαιρεσίας.
Το Πολύχρωμο Σχολείο έχει εδώ και χρόνια καταγράψει τα πιο συνηθισμένα από αυτά τα ζητήματα και σε συνεργασία με πολλές ακόμα Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών έχει διαμορφώσει έναν οδηγό, με τον οποίο ζητά από το Υπουργείο Παιδείας την έκδοση σαφών και συγκεκριμένων Κατευθυντήριων Γραμμών πάνω στα ζητήματα αυτά.
Τον οδηγό αυτό μπορείτε να τον διαβάσετε εδώ (7).
Θα ήμασταν εξαιρετικά αιθεροβάμονες αν ελπίζαμε ότι θα υπάρξει κυβέρνηση που θα δείξει την θέληση και την αποφασιστικότητα να προχωρήσει στην έκδοση μιας Εγκυκλίου με Κατευθυντήριες και την εισαγωγή συμπεριληπτικής Σεξουαλικής Εκπαίδευσης, όπως γίνεται σε όλα τα ευνομούμενα κράτη; Πέρα από τα επιστημονικά και παιδαγωγικά δεδομένα που το υποδεικνύουν, θεωρούμε ότι οι αρχές του κοινωνικού φιλελευθερισμού, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της νομιμότητας, αλλά και της σοβαρότητας είναι αρχές που όχι μόνο το επιτρέπουν, αλλά το καθιστούν άμεσα αναγκαίο και υποχρεωτικό.
Πέτρος Σαπουντζάκης, εκπαιδευτικός και μέλος του Πολύχρωμου Σχολείου
Παραπομπές:
(1) https://rainbowschool.gr/2019/03/26/hombat-program/
(2) https://rainbowschool.gr/wp-content/uploads/2018/02/intersex_toolkit_gr.pdf
(3) https://www.youtube.com/watch?v=FJo4Br_Ifd8
(4) https://www.colouryouth.gr/school_climate/
(6) https://pilgrimjoe.files.wordpress.com/2019/09/6ef35-20192chomosexualityresponsefinal.pdf
(7) https://rainbowschool.gr/wp-content/uploads/2017/09/DirlinesJuly2017.pdf